Kim 26

Kim 26

CHONDZORESK

Chondzoresk’ler, Kazaklara bir miktar benzerlik gösterse
de Karabağ grubu içinde sınıflandırılır. Altıgen şeklinde iki büyük
mavi madalyon, bu halının kırmızı alanının neredeyse tüm yüzeyini
kaplıyor. Kırmızı ve beyaz renkli sekiz bulut bandı (veya ej-
derhalar), üzerinde gamalı haç bulunan altın bir kareyi çevreleyen
madalyonları süslüyor.
Çok eski bir efsane, ejderhanın kendisini bir buluta çevirme ve
yağmura neden olma gücüne sahip olduğunu anlatır.
On yedinci ve on sekizinci yüzyılların ejderhalarla süslenmiş
halıları, sonraki dönemlerin dokumacılarına ilham vermeye
devam etti. Tarlanın geri kalanında çift mandallı, Süleyman’ın
yıldızları ve X ve S motifleri yer alır.
Kademeli bir desende geniş ana bordür, mavi veya kırmızı renkte
tekrarlanan tek bir motifi taşır; bu motif bir kartalın gagasının
stilize edilmiş şekli olabilir.
Arka arkaya eğimli çapraz çizgiler taşıyan iki dar mavi şerit, sınırı
çevreliyor. Batılı bilim adamları bu halıları o köyün isminden sonra
Chondzoresk olarak sınıflandırırlar.
Ancak Sovyet uzmanı L. Kerimov, Kafkas halıları üzerine yaptığı
çalışmasında bu türden iki örnek bağlamında Nagorny
bölgesindeki iki köyden – Dshrabert ve Gadrut – alıntı yapıyor. Bu
gerçekten şaşırtıcı bir halı; unsurlarının yapısında, boyutlarında ve
mizacında tamamen Kafkas, motiflerde ise İran tarzıdır. Bordo
tarlanın tüm uzunluğu boyunca yayılmış olan pastiller, mavi
çentiklerle dikkat çekmeden ana hatlarıyla belirtilmiştir.(Bakınız:
Chondzores Halısı).
MED YILDIZI
T asarımcı
Pastillerin köşelerine Medlerin yıldızını içeren küçük kareler
yerleştirilmiştir. İkincisinin her biri, dört veya sekiz çiçekten oluşan
bir buket veya yapraklı bir çiçekten oluşur. Kesik motifler (çiçekler
veya yapraklar), bordür boyunca baklava dilimleri arasındaki
hücreleri kaplar. Koyu mavi tonlar beyaz zemine oranla; altınla
çevrelenmiş, açık yeşille çevrelenmiş kahverengi veya altın tonları
ise bu bordo alana karşı muhteşem bir uyum yaratıyor. Geniş, koyu
mavi bir bordür, stilize çiçeklerle değişen dilimli, simetrik
yapraklar taşır. Stilize çiçeklerle ve yapraklar ile kuşatılmış, kırmızı
mavi renkli büyük uzun S motifli sütunlara sahip iki beyaz bantla
çevrelenmiştir. Bu halıda bazı olağandışı özellikler belirgindir: alanı
süsleyen beş altıgenin yumuşatılmış açıları (en üstte bordür ile
kesilmiş), çiçek öğelerinin bolluğu, geniş levha ve 16 milimetre
olan yığının olağanüstü yüksekliği dikkat çeker. Güzel bir mavi
çentik altıgenleri kuşatır; her açıda, bir çiçek tomurcuğu yakalanır.
İri motiflerin içi, ortasına eksi bir rozet monte edilmiş haç şeklinde
çiçeklerle süslenmiştir. Çerçevenin üçlü bantları be yaz dişlerle
çevrelenmiştir. Merkez şerit rozet dişlidir. Ortadaki şerit, her ikisi
de küçük çiçeklerle çerçevelenmiş pastillerle dönüşümlü rozetler
taşır. Başları olan büyüleyici kuşlar, diğer iki muhafız desenine ya
sola ya da sağa dönüktür. Halıların diğer alanlarında olduğu gibi,
kırmızı, mavi, gri, kahverengi tonlarının yanı sıra yeşil, beyaz,
pembe ve grinin tonları da çeşitlidir – halıya büyük ilgi ve derinlik
katan geniş bir aralıktan da söz etmeliyiz. (bakınız: Şuşa Halısı.)

KARABAĞ HALILARI

Azerbaycan ile Ermenistan arasında sorun olan Dağlık
  
Karabağ coğrafyası, yalnızca müzikte bir form (makam) adı
değildir. Karabağ tarihsel bir bölgedir. Bölge 7. yüzyılda
Araplar tarafından işgal edilmiş, yöredeki Ermeniler baş
kaldırarak Haçın Melikliği’ni kurmuşlardır. Daha sonraki
dönemlerde Akkoyunlu, Karakoyunlu iktidarları bu bölgeyi
kapsayacak şekilde siyasi birlik oluşturmuştur. İran Afşar
hanedanlığı sırasında Nadir Şah, bölgedeki Ermenilerden
Osmanlı Devletine karşı bir güç olarak yararlanmış ve onları
ödüllendirmiş; bir çeşit onlara otonomi hakkı tanımıştır.
Penah Ali’nin Karabağ hanlığı hâkimiyeti sırasında Türk
boylarının da bölgeye yerleştiği görülmüştür.
1813’te Rusya topraklarına katılmıştır.

Karabağ grubuna ait olarak sınıflandırılan halılar
Chelaberd, Chondzoresk, Suşa, Moghan, Talış, Lenkeran ve
Chayly’den gelmektedir. Kafkas halıları üzerine çalışma
yapanlar, Berde, Ağdaş, Suşa ve Cebrail bölgelerini; buna ek
olarak Talış ve Moghan halılarını da Karabağ el sanatları
sahasına dâhil etmiş, diğer araştırmacılar Schürmann ve
Eder son ikisinin ayrı bir gruba ait olduğunu ileri sürmüşlerdir.
Uzmanlar arasında bile fikirlerin çok büyük ölçüde değişmesi,
Kafkasyalılar için kesin sınıflandırma oluşturmanın zorluklarına
ışık
tutuyor.

Bu halının alanını örten gözyaşı damlası motifleri kesinlikle Kafkasya’ya ait değildir. Bununla birlikte, bu motif
birçok ülkede dokumacılar tarafından bir dekorasyon unsuru olarak benimsenmiştir. Bu halıda, motifler dönüşümlü
olarak ikili ve üçlü kümeler hâlinde sıralanır; her biri, motifin daha küçük bir yorumunu barındırır ve bu da güzel bir
çiçeğin etrafını sarar. Motifleri birbirinden ayıran semboller, çeşitli unsurlar içeren boşluklarda – çiçekler, yapraklar vb.

  • çeşitli şekil ve renklerdedir.

Örneklerden birinde iki geniş, bitişik şerit (ilki sekiz yapraklı çiçekli kırmızı renkte, kadehler ve kırmızı ve
kahverengi kartonlarla kremalı partneri) içeride koyu kahverengi bir zeminle çevrilidir. Bu, stil ve renk açısından
alışılmadık bir halıdır; aynı dönemden ve bölgeden diğerleriyle ortak, ancak Pers etkisini yansıtıyor.
Yükselen haç biçiminde düzenlenmiş büyük dilimli simetrik yapraklar çiçek çelenkleri arasına hapsolmuş
rozetlerle dönüşümlü olarak sıralanmaktadır. Bu halının şaşırtıcı bir özelliği, orta sıradaki bazı yaprakları çevreleyen
(örneğin ortadaki en üstteki) kalp şeklinde küçük çiçeklerden oluşan bir çelenktir.
Bu koşucuyu tek bir sınır çerçeveler. Solmuş gül zemini, karanfil süslemesinin zarif tasarımını rahatlatıyor. Bu
karanlık zemine karşı, Kafkasya’da alışılmadık bir kombinasyon olan pastel renklendirme, bu halının yumuşak
cazibesine çok katkıda bulunuyor. Londra’daki Victoria ve Albert Müzesi koleksiyonundaki halılara adanmış 1983’de
yayınlanmış bir kitapçığın Rusça baskısında L.Kerimov bu tarz bir halıyı Karabağ olarak sınıflandırıyor. (Bak: Karabağ
Halısı 1)

ERMENİ DÜĞÜMÜ

Elimizdeki diğer örneğin üzerindeki yazıta göre bu

Elimizdeki diğer örneğin üzerindeki yazıta göre bu
halı, bir Ermeni tarafından düğümlenmiştir. Ermenice tarih
ve yazı, halının Kafkas kökenli olduğunu gösterir; ancak,
yabancı – özellikle de Pers – etkisine dair pek çok kanıtı ele
verir. Bir dizi çiçek arasında yatay sıralar halinde rozetler ve
dilimli, simetrik yapraklar, hilal şeklinde kahverengi ve mavi
yapraklarla çevrelenmiş ayrı çiçek düzenlemeleri göze
çarpar. Parlak kırmızının iyi düzenlenmiş ve bolca çiçekli
tarlasında, koyu mavi ve yeşillerle tezat oluşturan ve bunları
zenginleştiren pembeler, grimsi bejler ve soluk mavilerin
zenginliği, en iyi Pers eserini anımsatıyor.
Çerçeve, koyu mavi zeminli, tarla için uyumlu bir
folyo – dar ve bu uzun halı için tam orantılı; üç grubun
birleşimidir. Dik kırmızı ve beyaz noktalar arasında yer alan
ana sınır, alışılmadık bir desen taşır; sıcak bir palette çiçek
kümelerini çevreleyen meşe yaprakları var. Yeşil zeminli
diğer iki şerit, eğimli çubuklar arasında çiçek tomurcukları ile
işaretlenmiştir. Hem tarlanın hem de halının öteki kenarının
etrafında mavi üzerine altın bir çentik var.
Seccadelerin arka planı genellikle sessizdir, ancak bu
örnek, zeytin yeşili alanıyla neredeyse tamamen tekrarlanan
küçültücü bir motifle (kırmızı mavi, yeşil, kahverengi ve
beyaz renkte stilize edilmiş bir kuş) ve büyük bir madalyonun
hâkim olduğu bir istisnayı kanıtlamaktadır.

Madalyon, kırmızımsı kahverengi çaplı kafesle kaplı bir dikdörtgendir ve uzun kenarlardan filizlenen
koçboynuzu ile örtülmüş ok benzeri çıkıntılarla süslenmiştir. Madalyonun içindeki beyaz motif, öncekinin küçültülmüş
hâli; benzer bir kafes (beyaz) ve bir tarantulayı barındıran bir baklava dilimi oluşturan iki merkezî ok taşır. Her okun
ucunda diğer ikisi (grimsi üzerinde bir kırmızı) ayırt edilebilir.

Kutsal duvar içi oyuğu dışındaki koyu kırmızımsı kahverengi alanın geri kalanı, üzerinde benzer stilize edilmiş
kuşla kaplı beyaz bir çentik bulunan yeşil bir bantla tanımlanır. Beyaz ana bordürde haç şeklindeki büyüleyici çiçekler,
mazgallı bir unsurla değiştirilir. Bunun ötesinde S motifli kırmızı bir şerit, içeriye doğru ise büyüleyici bir çiçeği
çevreleyen eğimli çubukların bulunduğu başka bir kırmızı şerit var. Daha içeri de S motifli başka bir grimsi mavi bant var
ve tüm bu korumaların kenarları kırmızı ve beyaz noktalarla işaretlenmiştir.

Işıldayan kırmızı alanların karşısında büyük, koyu grimsi mavi bir motif vardır; şekil olarak haç şeklindedir ve
alan rengindeki çeşitli unsurları hortumlar: nazikçe çentikli dikdörtgenler ve altıgen çiftleri, her biri kırmızı mücevher
benzeri bir saha orta çizgisini andırırcasına şekillerin noktalı ana hatlarına yazılmıştır.

Üçlü çiçek düzenlemesi haçın kolları arasında yer alır. Madalyonun ortası, onu çevreleyen bej-kahverengi
şeridin çıkıntılı özellikleri arasında kıvrılmak için kırmızı bir gülle kaplanmıştır.

Yukarıda ve aşağıda, uzun düz gövdeli ve iki küçük yapraklı çiçekler, her iki taraftan ve ortada beş veya altı
demet halinde yayılır.

Kırmızı-ibrik-yeşil renkli ve koyu grimsi mavi köşeliklerin arasına yerleştirilmiş armut biçimli bir motif,
yanlarda yarı kesitte yeniden belirerek açıkça öne çıkıyor.

Ana bordür, birbirine geçmiş saplı çiçeklerin süslediği geniş, koyu bir banttır.
İki dar muhafazanın krem zemininde, sağa veya sola eğimli bir karanfil çelenk, dalgalanmaktadır. (Bak: Karabağ)

CELALABAD

L.Kerimov, Kafkas halıları üzerine yazdığı kitabında
halı, bir Ermeni tarafından düğümlenmiştir. Ermenice tarih
ve yazı, halının Kafkas kökenli olduğunu gösterir; ancak,
yabancı – özellikle de Pers – etkisine dair pek çok kanıtı ele
verir. Bir dizi çiçek arasında yatay sıralar halinde rozetler ve
dilimli, simetrik yapraklar, hilal şeklinde kahverengi ve mavi
yapraklarla çevrelenmiş ayrı çiçek düzenlemeleri göze
çarpar. Parlak kırmızının iyi düzenlenmiş ve bolca çiçekli
tarlasında, koyu mavi ve yeşillerle tezat oluşturan ve bunları
zenginleştiren pembeler, grimsi bejler ve soluk mavilerin
zenginliği, en iyi Pers eserini anımsatıyor.
Çerçeve, koyu mavi zeminli, tarla için uyumlu bir
folyo – dar ve bu uzun halı için tam orantılı; üç grubun
birleşimidir. Dik kırmızı ve beyaz noktalar arasında yer alan
ana sınır, alışılmadık bir desen taşır; sıcak bir palette çiçek
kümelerini çevreleyen meşe yaprakları var. Yeşil zeminli
diğer iki şerit, eğimli çubuklar arasında çiçek tomurcukları ile
işaretlenmiştir. Hem tarlanın hem de halının öteki kenarının
etrafında mavi üzerine altın bir çentik var.
Kubatly (Karabağ) ilçesine bağlı Khanlyg köyüne yerli olarak
sınıflandırılan benzer bir halı yayınladı.
Chelaberd’de halılar katı yönetmeliklere göre üretiliyordu;
ve sonuç olarak, boyutlar, motifler ve sınırlar yaklaşık olarak
aynıdır.

Bu örnek, bakır kırmızısı zemininde üç büyük
madalyon taşıyor; renkli özellikler beyaz zemine karşı iyi bir
şekilde öne çıkıyor.

Uzun saplı çiçeklerle süslenmiş bu haç motifinin
kimliğine dair her türlü öneride bulunulmuştur; çeşitli
geleneklere göre, uçan bir kuş, ışık huzmelerini parlatan bir
güneş, çapraz kılıçlar ve hatta bir ailenin veya kasabanın
arması için alınmıştır.
Sonuç olarak, bu tür bir oymacılığa alışkanlık olarak kartal,
güneş, kılıç veya arma halısı denir.

Madalyonun kalbinde yer alan küçük baklava
desenleri, köşeleri ve bakır kırmızısı zemin üzerine çiçeklerle
zarif bir şekilde işlenmiştir.

        Seccadelerin arka planı genellikle sessizdir, ancak bu

örnek, zeytin yeşili alanıyla neredeyse tamamen tekrarlanan
küçültücü bir motifle (kırmızı mavi, yeşil, kahverengi ve
beyaz renkte stilize edilmiş bir kuş) ve büyük bir madalyonun
hâkim olduğu bir istisnayı kanıtlamaktadır.
Tarladaki dekoru pek çok öğe tamamlar: figürler,
hayvanlar, çiçekler, rozetler, güneşler ve haçlar. Beyaz
zemin üzerindeki ‘yengeçler’ ana sınırı süslerken, kırmızı
zikzaklar iki mavi koruma şeridi boyunca ilerler. (Bakınız:
Celalabad halısı)

Madalyon, kırmızımsı kahverengi çaplı kafesle kaplı bir dikdörtgendir ve uzun kenarlardan filizlenen
koçboynuzu ile örtülmüş ok benzeri çıkıntılarla süslenmiştir. Madalyonun içindeki beyaz motif, öncekinin küçültülmüş
hâli; benzer bir kafes (beyaz) ve bir tarantulayı barındıran bir baklava dilimi oluşturan iki merkezî ok taşır. Her okun
ucunda diğer ikisi (grimsi üzerinde bir kırmızı) ayırt edilebilir.

Kutsal duvar içi oyuğu dışındaki koyu kırmızımsı kahverengi alanın geri kalanı, üzerinde benzer stilize edilmiş
kuşla kaplı beyaz bir çentik bulunan yeşil bir bantla tanımlanır. Beyaz ana bordürde haç şeklindeki büyüleyici çiçekler,
mazgallı bir unsurla değiştirilir. Bunun ötesinde S motifli kırmızı bir şerit, içeriye doğru ise büyüleyici bir çiçeği
çevreleyen eğimli çubukların bulunduğu başka bir kırmızı şerit var. Daha içeri de S motifli başka bir grimsi mavi bant var
ve tüm bu korumaların kenarları kırmızı ve beyaz noktalarla işaretlenmiştir.

Işıldayan kırmızı alanların karşısında büyük, koyu grimsi mavi bir motif vardır; şekil olarak haç şeklindedir ve
alan rengindeki çeşitli unsurları hortumlar: nazikçe çentikli dikdörtgenler ve altıgen çiftleri, her biri kırmızı mücevher
benzeri bir saha orta çizgisini andırırcasına şekillerin noktalı ana hatlarına yazılmıştır.

Üçlü çiçek düzenlemesi haçın kolları arasında yer alır. Madalyonun ortası, onu çevreleyen bej-kahverengi
şeridin çıkıntılı özellikleri arasında kıvrılmak için kırmızı bir gülle kaplanmıştır.

Yukarıda ve aşağıda, uzun düz gövdeli ve iki küçük yapraklı çiçekler, her iki taraftan ve ortada beş veya altı
demet halinde yayılır.

Kırmızı-ibrik-yeşil renkli ve koyu grimsi mavi köşeliklerin arasına yerleştirilmiş armut biçimli bir motif,
yanlarda yarı kesitte yeniden belirerek açıkça öne çıkıyor.

Ana bordür, birbirine geçmiş saplı çiçeklerin süslediği geniş, koyu bir banttır.
İki dar muhafazanın krem zemininde, sağa veya sola eğimli bir karanfil çelenk, dalgalanmaktadır.

Devamı PDF’te…

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir